Björk – Fossora

Geplaatst op door

Op 30 september 2022 bracht Björk Guðmundsdóttir haar tiende album uit. De plaat viert het leven, maar wij keren ons tot een oude IJslandse traditie. Als er iemand in de gemeenschap sterft, leest een priester daar een lijst aan feiten over de overledene voor. Hier zijn 22 redenen waarom Fossora zo’n fijne plaat is. Dat Björk nog maar lang moge voortleven!

1 – Het is boeiend om te horen hoe Björk opnieuw grenzen verlegt en toch zo’n eigen geluid blijft houden.
2 – Eindelijk krijgen vrouwelijke componisten/muzikanten de erkenning die ze verdienen. Eerder waren Carole King en Nina Simone aan de beurt. Dit jaar kreeg Joni Mitchell een reeks rereleases. En door de serie Stranger Things stond Kate Bush ineens weer in de spotlights. Terecht, maar bij deze vier vrouwen ging het allemaal om oud werk. Björk kwam met een nieuwe plaat.
3 – Toch kunnen we nog een beetje nostalgisch doen. Fossora doet qua sfeer en impact denken aan de eerste Björk-platen uit de jaren negentig, zoals Debut, Post en Homogenic. Er zit iets van dat techno-gevoel in. Soms valt er zelfs wat te dansen. Verwacht alleen geen hits à la Human Behaviour, Army Of Me of It’s Oh So Quiet.
4 –


5 – De plaat is letterlijk en figuurlijk een terugkeer naar IJsland. Die was een noodgedwongen. Björk bracht de lockdown door in haar vader-/moederland. Zo klinkt er 44 seconden traditionele IJslandse pure schoonheid op het nummer Fagurt Er Í Fjörðum.
6 – De plaat is gevuld met fijne samenwerkingen. We horen serpentwithfeet voorbij komen, Kasimyn van Gabber Modus Operandi, blazers van het Murmuri sextet en het Hamrahlíðarkórinn-koor waar Björk als kind in zong. Maar ook Björks zoon Sindri en haar dochter Ísadóra Bjarkardóttir Barney.
7 – Heeft Björk ooit een slechte plaat gemaakt? Welke experimentele kant de IJslandse ook op gaat, je kunt er altijd een kwaliteitsstempel op zetten. Het is een beetje vergelijkbaar met dat deuntje over die snoepjes in de jaren zeventig: “Rang is alleen Rang als er Rang op staat. RANG!” Dat wordt dan: “Björk is alleen Björk als er Björk op staat. BJÖRK!”
8 – Nog nooit klonk de zangeres zo ontroerend als in de drie liedjes over haar moeder: Sorrowful Soil en Ancestress en Her Mother’s House. Ze zijn een ode aan de hippiemama/activiste Hildur Rúna Hauksdottír die in 2018 overleed. Ze spaart haar niet, zingt over haar moeders dyslexie en homeopathische afkeer van dokters. Ze lijkt het over zichzelf te hebben als ze zingt: “She had an idiosyncratic sense of rhythm… she invends words and adds syllables”. Maar het meest ontroerend is als zij aan haar moeders sterfbed lijkt te zitten en zingt: “You did your best, you did well.” Je hart breekt.
9 – Björks vorige plaat – Utopia uit 2017 – was letterlijk luchtig en vooral gevuld met fluiten en blaasinstrumenten. Fossora (de titel is een niet bestaande vrouwelijke verbastering van het Latijnse woord voor ‘graver’) is juist heel aards. Veel donkere, zware geluiden. Het gaat over zoeken naar je wortels.
10 –


11 – Wie had dat gedacht? We horen zelfs gabber-beats op deze plaat! Het zijn vaak vertraagde gabberbeats en ze worden gecombineerd met een strijkorkestje en dat is prachtig. Deze heftige elektronische klappen worden geleverd door het Indonesische ‘gamelan en gabber ensemble’ Gabber Modus Operandi. Ze weten vooral het nummer Trölla-Gabba (what’s in a name?) lekker op te spicen.
12 – Vanaf het moment dat we in de jaren tachtig – door Deus en Birthday van de Sugarcubes – verliefd werden op de stem van Björk, is dat strotje eigenlijk niet veranderd. Hooguit is haar stem een beetje zwaarder geworden, maar die is nog net zo intrigerend neuzelig en kinderlijk gebleven.
13 – Muziek gaat van generatie op generatie. Tijdens de koorpartij in het allerlaatste nummer lijkt Björk de fakkel over te dragen aan haar dochter Ísadóra Bjarkardóttir Barney. De twee schreven het nummer samen, toen dochter het nest uitvloog. “When a mother wishes to have a house with space for each child / she is only describing the interior of her heart”, zingt Björk en daarna mag Ísadóra het overnemen.
14 – Je hoor het aan alles: Fossora heeft een fijne feministische fundering.
15 –


16 – Wat een bizarre mengeling van stijlen klinkt er op dit album. We horen eeuwenoude polyharmonieën, freejazz, symfonische kamermuziek, techno en gabber, gospel. En dat het liefst allemaal door elkaar.
17 – Oké, over de vroegste Björk-platen hebben we het gehad. Maar in de vele stemsamples klinken ook echo’s van haar meest onderschatte werk: het volledig a capella album Medúlla uit 2004.
18 – Ook intrigerend: Björk heeft het op deze plaat nogal eens over schimmels. Mycelia is het meervoud van mycelium, het ondergrondse dradenwerk dat verschillende schimmels verbindt. Is het een metafoor voor wat ze ook bezingt in het openingsnummer Atopos? “Our union is stronger than us / Hope is a muscle… that allows us to connect.” Een paar nummers later zingt ze over ‘fungal cities subterranean… sunken mystery’.
19 –


20 – De vreemde instrumentatie op dit album is weer erg Björkiaans. Zes basklarinetten, een hobo, een trommel en een fluit. Een trombone, violen en veel zangers. Plus een batterij elektronica.
21 – Langverhaalkort. Fossora is een hoopvolle plaat.
22 – Fossora is een sonisch wondertje. Geluid-technisch valt er genoeg te beleven. Björk raadt zelf aan om het album niet op de koptelefoon te luisteren, maar thuis op de speakers met het volume op tien. Dat gaat in IJsland wat makkelijker dan in het drukke Nederland, maar toch… gewoon doen!

–

–

–

Alle beste albums van 2022:

Laat een reactie achter