Komma is bij broeder Dieleman geen leesteken. ‘Komma’ is Zeeuws dialect voor ‘kom maar’. Dus komma, neem het veer Vlissingen-Breskens. Neem de bus tot ziekenhuis Zorgsaam in Terneuzen en wandel verder. Komma naar Zeeuws-Vlaanderen. De driehoek tussen Spui, Zaamslag en Magrette. Het land van Axel. Het gat van Pinte. De oude drinkput. Zie de wilgen hangen in het water. Zie de wolken boven en onder ons in de lucht en in het water. Kijk je vooruit, dan zie je de watertoren van Axel. Andere kant: de kerk van Zaamslag. Zie de oude kreken lopen. De zwaluwen boven het dorre gras. De gevlekte koeien bij de drinkput. Aalscholvers, buizerds, futen. Komma naar Schapenbout, waar Tonnie Dieleman als jongetje karpers ging vissen met zijn vader.
Je kunt het land en het water horen en zien in het laatste project van Tonnie ‘broeder’ Dieleman: komma, een prachtige dubbelelpee plus fotoboek. Het is de weerslag van tweeënhalf jaar dwalen langs de wateren van zijn geboorteland. Of met de kano over eeuwenoude zeearmen, oerzeeën. Lekker foto’s maken en geluiden opnemen met zijn viersporenrecorder. Of hij ging mee met Kim Verlinde, rattenvanger en de broer van de dominee.
Die tochten vervatte broeder Dieleman in de acht liederen op de eerste plaat. Of liederen? ‘Aanwaaimuziek’ noemt hij het zelf. Dat is een combinatie van veldopnames van ganzen, klotsend water en fluitende vogels met zoekend improviseren op de banjo, dwarrelende pianotonen en af en toe een sax, met een mysterieus zwevende vrouwenstem en praatzingen.
Praatzingen. “Christoforus houdt ’t niet droog. Die drinkt genoeg voor iedereen… Christoforus schiet alle dagen vol. Dat ‘ie Jezus nog gekend het. Droeg ‘m over op z’n schouders… Christoforus viezen’apostel. Christophorus sukkelaar.” Praatzingen. “De paarden staan met de kop in de regen, en we zien nergens geen profeten meer. Het maakt allemaal geen reet meer uut wat er nog gezaaid wordt. Alles is al kapot geschreeuwd.” Praatzingen. “De wilgen zilver uutgesproken, ik zie je stilstaan en je ruukt onder populieren om de drienkput de je as ruggesteun gebruukt.” Praatzingen. Over het grote donkere water van de nacht, over de overleden Breskense priester-beeldhouwer Omer Gielliet en lang leve de wind! Alles is beweging! Praatzingen. “Komma, komma, komma, ama gewoon ma mense.“ Praatzingen: “Heej ouwe tafelmaker… ‘k Zag je aan komme lopen… Tot die tied ier is verstreken, is die lied alvast een groet, en ergens halverwege ’t onaf pad loop je mie tegemoet.” Praatzingen. Spookverhalen over de heks op Spui: Jane Pape.
Heb je dan het gevoel van het land van Axel nog niet te pakken, dan is er plaat twee met Het Gat van Pinten I en Het Gat Van Pinten II. Dat zijn twee stukken van een kwartier, waarin broeder Dieleman opnamen van de laatste gesprekken met Omer Gielliet gebruikt. Want Omer vertelt in plat Zeeuws dat hij zich voelt als een uitgebaggerde drinkput waarvan het water zuiver is geworden. In het tweede deel vertelt hij hoe hij geroepen wordt van de overkant van het water. “Komma.”
Alle beste albums van 2018:
- Young Fathers – Cocoa Sugar
- Tirzah – Devotion
- broeder Dieleman – komma
- Young Echo – Young Echo
- Suuns – Felt
- Hookworms – Microshift
- Julia Holter – Aviary
- Angelique Kidjo – Remain In Light
- Yves Tumor – Safe In The Hands Of Love
- Ezra Furman – Transangelic Exodus
- Simian Mobile Disco – Murmurations
- Giulio Aldinucci – Disappearing In A Mirror
- Ben Khan – Ben Khan
- Biosphere – The Hilvarenbeek Recordings
- Sophie – Oil Of Every Pearl’s Un-Insides
- The Caretaker – Everywhere At The End Of Time
- Wende – Mens
- Low – Double Negative