Stilte. Rust. Aandacht. Traagheid. Bezieling. Dat zijn zomaar wat kernwoorden voor de plaat die de Friese zangeres Nynke Laverman (Weidum, 1980), samen met haar echtgenoot Systze Pruiksma (Workum, 1972), verspreid over dit jaar uitbracht. Ook de release zelf ging met de nodige rust, aandacht en traagheid gepaard: iedere maand kwam er een nummer van Plant uit. Die kwamen telkens tegelijk met een podcast van een uur waarin de zangeres – samen met De Correspondent-podcastmaker Lex Bohlmeijer – een van Lavermans inspiratiebronnen voor deze plaat interviewde, zoals bijvoorbeeld filosoof Roman Krznaric, Urgenda-baas Marjan Minnesma, psychiater Damiaan Denys, filosofe Katrien Schaubroeck, ecoloog Matthijs Schouten, ‘digi-activiste’ Marleen Stikker of astronaut André Kuipers. Daarnaast kreeg elk nummer een mooie video mee. Alle podcasts en video’s zijn nu te vinden op haar website. Je moet er even de tijd voor nemen, en dat is nou juist de bedoeling.
Brief
“Het verhaal van Plant is het verhaal van een vrouw die steeds meer weerstand voelt tegen de mensenwereld en gaat fantaseren over een kalm bestaan als plant of boom, weg van de hectiek en de gejaagdheid en volledig verbonden met de natuurlijke wereld”, vertelt Laverman in een van die podcasts aan dendro-chronologe Valerie Trouet. Het is een pleidooi tegen de heilige graal van de Eeuwige Groei die kapitalisme en neoliberalisme voorstaan. De ellende van het antropoceen. Het thema is ingegeven door een reis naar Mongolië, waar Nynke Laverman een totaal ander wereldbeeld ontdekte – een waarbij de mens gelijkwaardig is aan dieren, rivieren en stenen en volledig onderdeel is van de natuur. Wij staan niet boven de natuur en wij hebben die al helemaal niet in onze macht. Corona, en vooral de urgentie van klimaatontwrichting, maken dat wel duidelijk. Ergo: ons consumentisme, ons kortetermijndenken is onhoudbaar geworden. We zullen moeten denken aan de volgende generaties. Niet voor niets is het nummer Your Ancestor een brief geworden van de ‘homo economicus’ aan onze achterkleinkinderen en achterachterkleinkinderen.
Mythe
De song Cassandra kijkt niet in de toekomst, maar naar het verleden. Nynke Laverman zingt hier over Cassandra uit de Griekse mythologie. De vrouw had de gave om de toekomst te voorspellen, maar niemand luisterde naar haar. Tja, dat is niet veel anders dan veel klimaatwetenschappers nu. Ze liet het nummer horen aan kunsthistorica en klimaatactiviste Eva Rovers. Die haalde er in de podcast nog meer mythologie bij. Zij vergeleek het Paard van Troje met onze huidige welvaart. Die hebben we binnengehaald en die leidt nu tot onze ondergang. Nee, Plant is niet altijd een vrolijke plaat. Gelukkig klinkt er tussen alle dystopie ook veel hoop en liefde door. Maar ook daarvoor geldt: dat vraagt tijd, rust en aandacht.
Liefde
Dat nemen we graag. De muzikale omlijsting ligt grotendeels in handen van Systze Pruiksma, die we kennen van onder andere The Alvaret Ensemble, de melancholische verstilling met de Friese muzikanten/dichters Jan en Romke Kleefstra en zijn experimentele werk met onder andere Nils Frahm, Peter Broderick en trompettist Eirikur Orri Olafsson. Op Plant houden Nynke en Sytze (het klinkt een beetje als de schippers van de Kameleon, niet?) het spaarzaam en ingetogen. Maar met maximaal effect! Van bijna stil naar heel soms bombastisch, de hele plaat klinkt indrukwekkend en fraai. De stem van Nynke Laverman – die soms intiem fluistert, soms praatzingt, soms zuiver uithaalt – zit heel erg naar voren in de mix. Ze klinkt letterlijk dichtbij, en soms meerstemmig in de mix. De vrouw die ooit doorbrak met haar Friese fado-vertalingen, kiest er nu voor om in de helft van de nummers in het Engels te zingen. De verdeling lijkt als volgt: voor de tracks met een urgente boodschap kiest ze een internationale taal, maar de meer poëtische songs zingt ze in het Fries. Dan krijg je verstilde dingen als Dûnsje Yn ‘E Mist (dansen in de mist), iets abstract bonkends als Betonblom of het spannende slotnummer De Dream. Een van de hoogtepunten van de plaat is het hoopvolle, kwetsbare liedje Sabearelân. “Daarin vraag ik me af: Wat zal ik later tegen mijn kinderen? Hoe leg ik deze klimaatcrisis uit?”, vertelt ze Jochem Myjer in de begeleidende podcast. “Wat is het antwoord op deze ellende?” Het antwoord is liefde, zegt de drukke komediant. “Ieder jaar komen er weer blaadjes aan de bomen. Dat is zo mooi.” Het gaat zoals het gaat in de natuur, alles komt goed.
Dat is precies wat Laverman heel breekbaar zingt, tegen haar kinderen, in het Fries: “Alles wat ik sizze kin, is dat leafde net stikken kin.” Alles wat ik zeggen kan, is dat liefde nooit stuk gaat.
Wat een klasbak is deze plaat.
–
–
Alle beste albums van 2021:
- Tirzah – Colourgrade
- Cassandra Jenkins – An Overview On Phenomenal Nature
- Joy Crookes – Skin
- Iosonouncane – IRA
- Lice – WASTELAND: What Ails Our People Is Clear
- Space Afrika – Honest Labour
- For Those I Love – For Those I Love
- Koreless – Agor
- Low – HEY WHAT
- Loraine James – Reflection
- Hannah Peel – Fir Wave
- Fred Again.. – Actual Life
- Kele – The Waves Pt. 1
- Aafke Romeijn – Godzilla
- Mdou Moctar – Afrique Victime
- Nynke Laverman – Plant
- Villagers – Fever Dreams
- Lingua Ignota – Sinner Get Ready
- Arno – Vivre
- William Doyle – Great Spans Of Muddy Time
- Bug – Fire