Jan Jelinek – Social Engineering

Geplaatst op door

Is dit de sprookjeswereld anno 2024? Door AI voorgelezen phishing mails, spam en reclame – over onmenselijke elektronische klanken – roepen een totaal nieuw universum op. Die voelt unheimisch en desolaat aan, maar is ook van een vreemde schoonheid.

“Please I need your help and assistance. Permit me to inform you of my desire of going into business relationship with you.” … “ERROR NUMBER 268D3! CRITICAL ALERT FROM MICROSOFT! YOUR COMPUTER HAS ALERTED US THAT IT IS INFECTED WITH VIRUS- AND SPYWARE!”… “I actually placed a software on the x-rated videos website – and you know what? You visited this site to experience fun – you know what I mean. While you were watching videos, your internet browser began functioning as a remote key logger which gave me access to your display screen.”’ … “Bitte öffnen sie das Document.” … “SELL YOUR ONE KINDNEY! Looking for kidney donor anywhere in world.” … “Did you know obesity kills more and more people every year. We know you hate the extra pounds.” … “Dear Sir Madam. Late Sister Dorothy Stang bequeathed a large sum to you in the codicil of her last will testament.” …

Iedereen krijgt dagelijks dit soort mails of popups. Als je slim bent, klik je ze meteen weg en delete je ze. Als je niet zo slim bent of je nieuwsgierigheid niet kunt bedwingen, klik op een link en wordt je computer doodziek. Sowieso zijn spam en phishing mails het schuim der aarde. Dit soort troep kun je missen als kiespijn. Maar de Berlijnse componist/producer/geluidskunstenaar Jan Jelinek ziet er juist schoonheid in. Zeker als de boodschappen op muziek worden gezet, hoe vreemd en onmenselijk die ook is (ik kom hier nog op terug).

Jan Jelinek experimenteert al decennialang met abstracte elektronische muziek, ergens op het snijpunt tussen techno en wat begin deze eeuw ‘clicks ’n cuts’ werd genoemd. Hij brak door in 2001 met het album Loop-Finding-Jazz-Records. Dat is opgetrokken uit – de titel zegt het al – jazzsamples, maar er is werkelijk niets jazzy’s aan. Zo is er ook werkelijks niets sociaals aan Social Engineering. Voor het stuk, gemaakt in 2022 en 2023 als radiohoorspel voor Südwestrundfunk maar pas dit jaar uitgebracht op plaat, selecteerde hij een aantal van deze kwalijke boodschappen – in Engels en in Duits. Fragmenten daarvan voerde hij in in spraakprogramma’s en andere kunstmatige intelligentie. Hij gaf ze een artificiële vrouwen- of mannenstem mee, of dubbele stemmen. Hij vertraagde, versnelde, stretchte. Soms haalde hij iets door een harmonizer of autotune. (De stemmen doen in de verte wat denken aan Fitter Happier op het album OK Computer van Radiohead, maar dan honderdduizend keer meer geavanceerd – logisch, de tijd heeft niet stil gestaan.)

De toonloos voorgelezen teksten begeleidde Jelinek met geheimzinnige elektronische ‘glitchy’ soundscapes. Die lijken ontdaan van elke menselijke bemoeienis, al zijn ze niet gereconstrueerd door AI – want dan zou de muziek meteen een stuk minder spannend zijn. Met dit soort glitch-ambient plaatst Jelinek zich in de traditie van landgenoten als Markus Popp van Oval en Uwe Schmidt (Pop Artificielle) of avantgarde Japanners als Nozomu Matsumoto en Alva Noto.

Het resultaat is een 36 minuten en 25 seconde durende geluidsinstallatie, opgedeeld in dertien stukken. Die is zowel fascinerend in klank als in tekst. Door ze zo uit te lichten, legt Jan Jelinek de nadruk op het impliciet komische woordgebruik en de kromme stijl die niet bedoeld is om ook maar iemand voor het hoofd te stoten. Dus mensen worden steevast sir/madam genoemd en er komen wensen voorbij als “and if you are a Christian: happy Easter Monday!”.

Maar wat het meest bijblijft is hoe desolaat en verlaten deze uithoek van cyberspace is. Dat wordt nog versterkt doordat stemmen en geluiden opeens vervormen of worden gestoord, als robots die vastlopen. Dit is pure digitale horror! Slechts één keer schijnt er een uitstapje naar real life te zijn: halverwege het nummer Social Engineering 3 (ALERT!) lijken we ons opeens op een chaotische markt ergens in Afrika te bevinden. Al keren we in Social Engineering 4 (A Mystery wants To Be Disclosed) weer snel terug naar de virtuele wereld. Over verontrustend rustgevende geluidsgolven worden we opgeroepen snel een PDF-je te openen.   

We waren er bijna ingetrapt…

–

–

–

Alle beste albums van 2024:

Laat een reactie achter