TRANSA | Leendert Douma

Vaak hou ik hier een stichtelijk praatje aan het eind van het jaar. Dat de wereld vol ellende is, enzo, en dat het fijn is dat er muziek is om ons te troosten. Ik heb daar dit jaar helemaal geen zin in. Dat er ellende is, weten jullie allemaal. Dat er mooie muziek is uitgekomen ook. Dus cut the crap: daar gaan we nu bij stil staan.

Allereerst de 24 van 24, de beste albums van het jaar. Hier is de gehele lijst. Lees de recensies in de links.

Heb je even 22 uur en 13 minuten? Luister dan de hele 24 van 24 op Spotify:

Ik heb natuurlijk weer heel veel weg moeten strepen. Dat doen pijn. Het is zo zonde dat ik de nieuwe albums van bijvoorbeeld Einstürzende Neubauten en Nick Cave & The Bad Seeds niet in mijn lijst kon opnemen (ik kom hier nog op terug). Of die van Arooj Aftab – alhoewel die net iets minder indruk maakte dan haar prachtige Vulture Prince uit 2021. De ‘drugsbaronnen’ van Fat White Family brachten ook weer een onnavolgbare plaat uit. Eigenlijk had ik de ‘ambient-soul-plaat’ Contezza van Laryssa Kim bij jullie onder de aandacht willen brengen en de fijne field recordings van Kate Carr die opnames maakte tijdens een zomerse reis door Londen. (Bij deze dan en bij deze dan.) Dan waren er ook nog vaste waarden als Brittany Howard, Chelsea Wolfe en The Bug, die ook dit jaar weer kwaliteit leverden.

Albumhoes

De best verpakte plaat vind ik Fil O Fenjoon van het duo ZÖJ. Schattig toch? De muziek hoef je verder niet te luisteren.

Re-releases en compilaties

Hoe langer de popgeschiedenis zich uitstrekt, hoe meer men terugblikt via heruitgaven. Ik ben daar niet vies van. Hier is mijn top 10 van re-releases, compilaties en tribute-albums. Eighties rule dit jaar! Fijn is dat er ook veel obscuur materiaal werd opgedoken uit de archieven.

Control I’m Here: Adventures On The Industrial Dancefloor 1983 – 1990
Pixies – At The BBC, 1988-91
Harde Smart Volume 2: Flemish & Dutch Grooves From The 80’s
Ghana Special 2: Electronic Highlife & Afro Sounds In The Diaspora (1980-93)
Everyone’s Getting Involved: A Tribute To Talking Heads’ Stop Making Sense
Sprung aus den Wolken – 1981 West-Berlin
Heaven Sent: The Rise Of New Pop 1979-1983
Throbbing Gristle – The Third Mind Movements
Cocteau Twins, Harold Budd – The Moon And The Melodies (2024 remaster)
GAS – GAS

Song van het jaar

Een van de mooiste stukken – ik weet niet of ik het echt een ‘song’ kan noemen – die ik dit jaar hoorde was Pattern In Heritage van Canberk Ulaş, een Turkse duduk-speler die nu in Zweden woont. Canberk Ulaş laat de geluiden van het traditionele instrument samenvallen met elektronische klanktapijten die zo lijken weggehaald bij de geluidsmagiërs van Coil. Zeker het tweede deel van Pattern In Heritage is adembenemend van verstilde schoonheid!

Clip van het jaar

Zal ik gaan voor een superkunstzinnige clip of voor een grappig commerciële? Ach, ik doe allebei. Zo is de clip Tiger Laughs van Andrey Kirichenko een prachtig staaltje bewegende naïeve kunst. Maar eigenlijk smolt ik ook meteen voor de clip van Europapa – nog ver voor al dat gedoe begon… Hier zijn ze allebei.

Concerten

Hier wat foto’s die ik maakte van het allerbeste concert van het jaar: Nick Cave & The Bad Seeds speelden op 29 september de Über Arena in Berlijn plat. “We hadden kippenvel, we hebben gehuild, gezongen en wild gedanst. Het was halleluja fucking goed!”, schreef ik op social media en daar heb ik nog steeds niks aan toe te voegen. Cave’s oude kompaan Blixa Bargeld stond met zijn band Einstürzende Neubauten een half weekje eerder in TivoliVredenburg Utrecht. Ze gaven een prachtig concert, niet meer zo lawaaiig als vroeger maar vol subtiele ritmes en melancholieke sferen. En er waren nog meer ouwe rotten die anno 2024 nog steeds wisten te overtuigen: ik was flabbergasted door de show van Massive Attack in het Spoorpark in Tilburg en ik ging lekker uit m’n plaat bij The Human League in TivoliVredenburg.

Maar de leukste dingen vinden plaats in de kleinste zaaltjes. De oudgedienden van It Dockumer Lokaeltsje overtuigden in Willemeen Arnhem en over het meest verrassende optreden van het jaar heb ik al geschreven in de recensie van Bibi:1 van Porcelain id. Ga hen zien als je kan! Iemand anders om in de gaten te blijven houden is Douglas Dare. Wij zagen hem shinen in de kleine dependance van Berghain in Berlijn.

Boeken

Het is een cliché, maar waar. Voor mij gold dit jaar meer dan ooit: ik lees niet, ik schrijf. Met het schaamrood op de kaken beken ik dat ik nauwelijks boeken of e-books heb gelezen – en al helemaal weinig over muziek. Wie de recensies van de 24 van 24 nauwlettend heeft gelezen, is opgevallen dat er in élk stuk – en in dit overzicht – het zinnetje ‘ik kom hier nog op terug’ staat. Het is mijn eigen kleine ode aan de gelijknamige roman van Rob van Essen, een van de meest originele boeken die ik dit jaar heb gelezen.

Maar dat terzijde; muziekboeken nu. Ik kocht eentje in de ramsj en die heb ik verslonden. Het was de verzamelbundel De Beste Muziekverhalen Van 1945 Tot Nu, samengesteld en ingeleid door Leon Verdonschot (‘nu’ is 2008, het jaar waarin de bundel verscheen). Het is een geweldig stukje geschiedenis van de muziekjournalistiek! Een ander oudje is het prentenboek Where’s Bowie? – een soort Waar Is Wally, maar dan met karakters als Ziggy Stardust, Major Tom, de Thin White Duke en Bowie in Berlijn. Ik kocht het in een Duits museum.

Dan nog een stukje Arnhemse nostalgie: dit jaar verscheen het boek George Jazzcafé, Een Arnhemse Legende van Peter Bierhaus en Kees de Bruijn. Zij brachten op prachtige wijze de geschiedenis in kaart van de kleine bruine kroeg (1974 – 1996), waar werkelijk alle jazzgrootheden speelden – van Chet Baker tot Dexter Gordon tot Art Blakey. Er zit zelfs een cd bij van een concert van Chet bij George (een optreden dat ikzelf heb gemist, we wilden geen kaartje kopen omdat we anders geen geld meer hadden voor bier…).

De doden

Regelmatig schrijf ik voor weblog Ondergewaardeerde Liedjes een in memoriam voor artiesten die gaan hemelen. Dit jaar ging het bijvoorbeeld over Frank Z van Abwärts, Aston ‘Familyman’ Barrett, Karl Wallinger, Jean-Marie Aerts of Roli Mosimann van Swans. En natuurlijk over zanger Damo Suzuki van de legendarische krautrock-band Can. In het nummer Paperhouse schreeuwt hij het uit: “You can make everything what you want with the mind.”

Dat lijkt mij de perfecte nieuwjaarsboodschap. Ik wens jullie allemaal een gelukkig en creatief 2025.

–

Het begon allemaal met de cd Red Hot + Blue. Eind jaren tachtig kwam het eerste project van de non-profit organisatie Red Hot uit. Daarop zongen artiesten als Sinéad O’Connor, Tom Waits, David Byrne en U2 liedjes van Cole Porter. Het bekendst werd I Got You Under My Skin van Neneh Cherry, vanwege de videoclip maar ook vanwege de symboliek. Red Hot + Blue was bedoeld om geld op te halen voor de slachtoffers van de aidsepidemie en om awareness te creëren.

Bijna 35 jaar later haal je niet veel geld meer op met platen of cd’s. Maar Red Hot creëert nog steeds awareness. Met TRAИƧA willen producer Dust Reid en muzikante, model en activist Massima Bell de aandacht vestigen op de rechten en op de struggles van transpersonen. Dat zat al langer in de planning, maar de directe aanleiding was de dood van hyperpopproducer SOPHIE in 2022.

Ze vroegen meer dan honderd artiesten. Die werkten in verschillende samenwerkingsverbanden aan 46 liedjes, goed voor bijna vier uur muziek. Het werd een prachtige mix aan trans-artiesten en cisgender ‘allies’. Grote namen als Sam Smith, Sade, Wendy & Lisa Jeff Tweedy van Wilco, Kelela, Alan Sparhawk van Low, ANOHNI, Cassandra Jenkins, Pharoah Sanders (hij rust in vrede) en André 3000 doen mee, maar ook experimentele muzikanten als claire rousay, L’Rain en Jlin. Als je denkt dat het gaat duizelen, dat valt best mee. Bell en Reid hebben het zo geconstrueerd dat er wel degelijk een lijn zit in dit grote en veelzijdige project (ik kom hier nog op terug).

De naam van het project (die spreek je uit als “trahn-sa”) is ontleend aan een elpee uit 1972 van de Braziliaanse tropicalia-artiest Caetano Veloso. Dat album maakte Veloso in Londen, op de vlucht voor het fascistische regime in Brazilië. Het tweede nummer op de compilatie die op 22 november verscheen is ook van de hand van Caetano Veloso. You Don’t Know Me wordt voorgedragen door Devandra Banhart, Blake Mills en de oudste transpersoon die meedoet op de compilatie: de 80-jarige Beverly Glenn-Copeland.

Zo heeft bijna elk nummer een verhaal. ‘Queer punk’-pionier Jayne County brengt haar Surrender Your Gender uit 1974 opnieuw, ditmaal met onder andere Kathi Wilcox van Bikini Kill en Lee Renaldo van Sonic Youth. Er is een cover van Any Other Way, een hit uit de sixties van soulzangeres en een van de eerste transperformers Jackie Shane. L’Rain werkt samen met het New York Trans Oral History Project aan twee nummers van ANOHNI, die op haar beurt weer uitblinkt met een bewerking van Is It Cold In The Water? van SOPHIE. Ze doet het samen met Moses Sumney, die ook weer te horen is op een warme bewerking van Sylvester’s discoklassieker You Make Me Feel (Mighty Real) met een glansrol voor Sam Smith! En dan zijn er adembenemende covers van Deeper Understanding van Kate Bush (door onder andere Bill Callahan), Get Me Away From Here I’m Dying van Belle & Sebastian, Feels So Different van Sinéad O’Comnnor (door Sharon Van Etten en Ezra Furman) en Song To The Siren.

Ontroerend is de samenwerking van Alan Sparhawk met Mike Hadreas alias Perfume Genius. Ze spelen hun versie van de ontroerende Low-song Point Of Disgust, met Perfume Genius in de rol van de in 2022 overleden Low-zangeres Mimi Parker. Een andere dode ziel die rondwaart is die van jazzlegende Pharoah Sanders (ook overleden in 2022). Superproducer Arthur Baker bewerkte zijn laatste opnames tot een zogenaamde Love Hymn. En Wendy & Lisa keren terug naar het nummer waar ze in 1984 met Prince & The Revolution al op knalden: I Would Die For U, ditmaal gezongen door de Engelse transartiest Lauren Auder. Die geeft een hele nieuwe dimensie aan de openingszinnen. “I’m not a woman, I’m not a man / I am something that you’ll never understand.”

Maar het meest opvallend – en het meest ontroerend – is het nummer Young Lion van Sade. Het is haar eerste nieuwe materiaal sinds jaren. Sade Adu schreef het nummer voor haar transzoon Izaak. Ze heeft spijt dat ze er niet altijd voor hem was. Met haar loepzuivere als zwoele stem zingt Sade: “Young man, it’s been so heavy for you / You must have felt so alone / The anguish and the pain, I should have known.”

Die vier uur aan muziek komt verdeeld over acht cd’s/hoofdstukken die allemaal gaan over een facet in het leven van transpersonen: ze kregen titels mee als Womb Of The Soul, Survival, Dark Night, Awakening, Grief, Acceptance, Liberation en Reinvention. Ieder hoofdstuk opent met een nummer waarin ambient muzikanten samenwerken met spoken word-artiesten. Alleen al de 26 minuten durende trip van oud-Outkast-rapper en nu avantgardefluitist André 3000 is de moeite waard…

Zoveel prachtige momenten, zo veel verscheidenheid, zo veel verschillende geluiden… daarin schuilt de kracht van deze compilatie. Al die verschillende stemmen bij elkaar zetten een statement van jewelste neer!

–

Alle beste albums van 2024:

Leendert Douma

Tagarchief: TRANSA

Jaaroverzicht 2024

(Red Hot Organization) TRAИƧA