Op deze dag in 1974 bracht Kraftwerk het album Autobahn uit. Also, herzliche Glückwünsche!

Bedenk jezelf in de rood-gele waas van de verkleurde foto’s uit die tijd. Wijdepijpenbroek, keurige spencer. Je stapt in je koekblik, een Volkswagen Passat. Je draait het contact om, je start, je drukt een keer op de claxon – toettoet – en terwijl een stem uit te vocoder mechanisch lispelt, draai je de snelweg op. De A555, van Keulen naar Bonn. En verder zoef je over rustige wegen. De zon glinstert en schittert, je rijdt door een weids dal. Het groene landschap onder de blauwe lucht. Je draait aan de radio, en als die na wat ruis op de zender schiet, dan hoor je… “Wir fahren, fahren, fahren auf der Autobahn / Wir fahren, fahren, fahren auf der Autobahn”… Welkom in het Duitsland van 1974 (jaja, de voetballiefhebbers onder ons zullen nu even moeten slikken), welkom in het Duitsland van het Wirtschaftswunder. Welkom in het Duitsland van Kraftwerk – dat net zo elektronisch als bucolisch is.

Op de kop af 22 minuten en 41 seconden, een plaatkant lang, rijd je over de autobaan, begeleid door deze vreemde soundtrack – een kruising tussen experimentele krautrock en een novelty-hit. Monotoon tikken Kraftwerk’s zelfgefabriceerde elektronische drumkits, monotoon klinkt de dwarsfluit, monotoon klinkt dat gortdroge koortje. Daaroverheen hoor je synthetische soundsculpturen, van passerende auto’s, kilometerpaaltjes, bruggen, verkeersborden. Alles ademt de afstanden die je aflegt. Het is eigenlijk een soort machine die je hoort. Een bloedbaan soms. Je beseft je opeens wat Kraftwerk-voormannen Ralf Hütter en Florian Schneider hun publiek altijd op het hart drukten: dit nummer gaat niet over auto’s, dit nummer gaat over de snelweg. De Autobahn, die Nazi-Duitsland zo groot en sterk maakte voor de oorlog. Hitler’s kindjes. (Behalve dan deze A555 die Kraftwerk inspireerde. Die was al in 1932 neergelegd, voordat Adolf H. zijn machtsgreep pleegde.) Je herinnert je wat Ralf en Florian vertelden. Hoe ze op pad gingen met een recordertje. Autorijden met het raampje open. En dan alles opnemen. Het geruis van banden op asfalt. Het ‘pfft-pfft-pfft’ als je over de verfstrepen rijdt. “Pure geluidspoëzie”, noemde Hütter dat. Het vormde de basis voor het nummer Autobahn.

Achter het stuur zit je nog wat te mijmeren. Over dat ‘tipping-point’ dat alle échte goede bands kennen: na jarenlang ploeteren volgt het moment waarop creativiteit, timing, visie en drive samenvallen en er een ‘wow’ ontstaat – iets dat helemaal klopt. Alles valt op zijn plaats. Ziggy Stardust is zo’n doorbraakplaat, OK Computer ook, en Revolver, The Unforgettable Fire of Dark Side Of The Moon. Autobahn was Kraftwerks doorbraakplaat, letterlijk en figuurlijk. Hun eerste twee platen waren typische krautrock, spannende avantgarde maar wel wat stuurloos. Op hun derde – getiteld Ralf und Florian – waren de voortekenen al te horen voor wat Autobahn zou worden. Al dan niet zelfgebouwde synthesizers namen steeds meer de plaats in van gitaar, viool en fluit. Alles had een naïef en nieuw geluid; daar was Konrad (later Conny) Plank voor verantwoordelijk. Hij/zij produceerde bijna alle krautrockbands uit die tijd. Ook Autobahn werd geproduceerd door Plank en opgenomen in zijn/haar mobiele studio. Het geluid is Kraftwerk/Plank op zijn best! Nog niet zo klinisch als de latere Kraftwerk-platen (die ze zelf produceerden), maar eerder warm, een beetje wollig. Het laat zich ook het best beluisteren op vinyl.
De muziek op Autobahn was niet meer zo ‘hippy’, jazzy en ‘freaky’ als bij krautrockcollega’s zoals Can, Neu!, Amon Duul of Faust. Nee, de plaat klinkt strak. Kraftwerk koos duidelijk een eigen elektronische weg. Dat gold ook voor hun uiterlijk. Ze knipten hun haren af en staken zich in driedelige kostuums. Ze presenteerden zich als een soort accountants uit de jaren vijftig – volledig anti-rock ‘n roll. Totaal niet funky. Op die manier zetten ze zich heel bewust af tegen de anglo-amerikaanse rock-clichés, zo vertelde Hütter later. In plaats daarvan presenteerden ze – nog veel meer dan al die andere krautrock-bands – een positief soort ‘Deutschtum’.
Dan denk je ook nog aan die originele hoes van het album Autobahn, geschilderd door vriend en huurbaas van hun huis in Düsseldorf: Emil Schult. Die hoes werd later ingeruild voor een veel strakkere, die meer voldoet aan de abstracte beeldtaal van Kraftwerk. Je ziet dan alleen het blauwwitte verkeersbord met het icoon dat snelweg aanduidt. Jammer vindt je, want die originele hoes sluit veel meer aan bij waar het Ralf en Florian in 1974 om te doen was. Zonnige ‘Heimatklänge’.

En dan stap je uit je Volkswagen Passat. Je draait de elpee om en je belandt opeens in hele andere sferen. Kosmische sferen. Kometenmelodie 1 en 2 zijn odes aan de komeet Kohoutek, die in 1973 de aarde passeerde. Het eerste deel is een gloomy geluidsschilderij, vol mysterieuze ruis en sinistere fluittonen. Deel 2 is een tegelijk stuwend, poppy en melancholisch werkje. Zeg maar iets in het genre dat later Jean-Michel Jarre en Vangelis zijn gaan uitbouwen. En dan wordt het middernacht. Het gelijknamige nummer (Mitternacht) zit vol synthetisch gereproduceerde nachtgeluiden: diertjes, waterdruppels, uilen, wind en wolven. Maar de elpee eindigt optimistisch, hoopvol, met het nummer Morgenspaziergang. Het begint een beetje surrealistisch met die elektronische vogeltjes, maar daarna hoor je een pastorale fluit, stromend water en een verre piano. Het geeft de rust en frisheid weer die de Kraftwerkmannen ervaren als ze na een nacht werken aan Autobahn uit de studio komen. Je hoort het melodielijntje uit het avantgardenovelty-nummer waar ze zo beroemd mee werden nog eventjes terug.

En zo is de cirkel rond. Je mag je spencer en je wijdepijpenbroek weer uit doen. De Duitse accountants hebben hun ding gedaan. Het was wonderbaarlijk toen in 1974, en dat is het anno 2020 nog steeds.

–

–

Meer jarige albums?

• Arcade Fire – The Suburbs (2010)
• Angelo Badalementi – Soundtrack From Twin Peaks (1990)
• Bauhaus – The Sky’s Gone Out (1982)
• Beastie Boys – Ill Communication (1994)
• Björk – Debut (1993)
• Kate Bush – Hounds Of Love (1985)
• Sam Cooke – Sam Cooke Live At The Harlem Square Club 1963
• Dexy’s Midnight Runners – Too Rye Ay (1982)
• Einstürzende Neubauten – Halber Mensch (1985)
• Brian Eno – Another Green World (1975)
• Fennesz – Endless Summer (2001)
• Aretha Franklin – Spirit In The Dark (1970)
• Funkadelic – Maggot Brain (1971)
• Future Sound Of London – Lifeforms (1994)
• Goldie – Timeless (1995)
• Jimi Hendrix Experience – Electric Ladyland (1968)
• Lauryn Hill – The Miseducation Of Lauryn Hill (1998)
• Joe Jackson – Night And Day (1982)
• Joy Division – Unknown Pleasures (1979)
• Kraftwerk – Autobahn (1974)
• Bob Marley – Exodus (1977)
• Sinéad O’Connor – The Lion And The Cobra (1987)
• Pogues – Rum, Sodomy & The Lash (1985)
• Portishead – Dummy (1994)
• Public Enemy – It Takes A Nation Of Millions To Hold Us Back (1988)
• Scraping Foetus Off The Wheel – Hole (1984)
• Sigur Rós – Agætis Byrjun (1999)
• Stars Of The Lid – The Tired Sounds Of Stars Of The Lid (2001)
• Stromae – Racine Carrée (2013)
• David Sylvian – Brilliant Trees (1984)
• Talking Heads – Remain In Light (1980)
• TV On The Radio – Dear Science (2008)
• Kanye West – Yeezus (2013)
• Robert Wyatt – Rock Bottom (1974)
• Yazoo – Upstairs At Eric’s (1982)